Nebahat Tanrıverdi O, ORSAM Uzman Yardımcısı
9 Ocak günü başlayan referandumda 5 gün geride kaldı ve referandumun geçerli sayılması için gereken `’lık katılım sınırını dün itibari ile aştığı Sudanlı resmi yetkililer tarafından açıklandı. Geçen beş gün içerinde Yarı-özerk Güney Sudan ile Merkezi Yönetim arasındaki tartışmalı bölgelerde silahlı çatışmalar yaşanmıştır. Tartışmalı bölgelerden biri olan Abyei’de son beş gün içerisinde 76 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu çatışmalara ek olarak da 12 Ocak’ta Merkezi Yönetimin kuzey-güney sınırına asker yığmaya başladığı yönünde haberler yayılmaya başlamıştır. Referandum sonucuna dair ilk açıklama 1 Şubat’ta yapılacak, tam sonuçlar ise 14 Şubat’ta açıklanacaktır. Öte yandan Sudan’da sandıktan bölünme çıkacağı konusundaki tahminler şimdiden oldukça güçlüdür. Bu bağlamda Sudan’da yaşanan süreç Afrika ve Ortadoğu ülkeleri tarafından yakından takip edilmekte, referandum sonrası Sudan’ın durumu ve bölgesel etkileri tartışılmaktadır.
Tartışılan sorunlardan ilki Yarı-Özerk Sudan bölgesinin bölünmeye hazır olup olmadığıdır. 1953 yılından itibaren iki büyük iç savaş yaşayan ve bugün bölünmenin tartışıldığı Sudan’da referanduma giden yol 2005 tarihinde iç savaşı bitiren Kapsamlı Barış Anlaşması ile açılmıştır. Kapsamlı Barış Anlaşması ile altı yıllık “Geçiş Dönemi”ne giren Sudan Halk Kurtuluş Hareketi (SPLM) bölgede yönetime dair deneyim kazanmıştır. Bu dönemde Yarı-özerk Güney Sudan bölgesi geniş bir özerklik çerçevesinde yönetilmiştir. Bu özerklik sayesinde Güney Sudan bölgesi kendi anayasasına, başkanına, bayrağına ve meclisine sahiptir. Güney Sudan Devlet Başkanı, Kapsamlı Barış Anlaşması’na göre Sudan devlet başkan yardımcılığı görevini de yürütmektedir. Coğrafi olarak Sudan Merkezi Yönetim ile Uganda, Etiyopya, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kenya arasında bulunmaktadır. Ancak gene de referandum sonrası dönemde Sudan’ın güneyini pek çok sorun beklemektedir.
Referandum sonrası dönemde Güney Sudan fakirlik, altyapı eksiklikleri, iç savaşta kuzeye göçen güneyli Sudanlıların geri dönüşü ile birlikte ortaya çıkacak sorunlar ve ülkenin yapılandırılması ile ilgili ciddi sorunlar ile karşı karşıya kalacaktır. Bunun yanı sıra, Kuzey Sudan ile petrol gelirlerinin paylaşımı, sınırların netleşmesi, vatandaşlık hakları, dış borçların bölüşümü ve petrol bölgesi Abyei’nin hangi tarafta kalacağı sorunlarını çözmesi gerekmektedir. Tüm bunlara Nil suyunun kullanımına ilişkin ortaya çıkacak sorunu da eklemek gerekmektedir.
Öncelikle Güney Sudan’ın yetersiz olan altyapı, eğitim, sağlık ve ekonomi gibi alanları iyileştirmesi gerekecektir. Dünya Gıda Programı'nın (WFP) günde 1,4 milyon insana gıda yardımı yapmaktadır. Öte yandan ABD bölgeye insani yardım adı altına en çok bağış yapan ülkedir. Bölünmeden sonra Güney Sudan’ın bu bağlamda devlet olarak varlığını devam ettirebilmesi için bu sorunlarını hızla çözmesi gerekmektedir. 2005 yılından itibaren Güney Sudan’ı geniş özerklik yetkileri içinde yöneten Sudan Halk Kurtuluş Hareketi (SPLM), bu güne kadarki öncelikli yatırımlarını askeri alanda gerçekleştirmiş, orduyu güçlendirmiş ve bu bağlamda ciddi eleştiriler almıştır. Referandum sonrası süreçte bölünme gerçekleşse de Güney bölgesinin kuzeye bağımlılığı kısa süre içerisinde sona ermeyecektir. Kuzey ve güney bölgesi sınırında yoğunlaşan petrol sahalarından Port Sudan’a uzanan petrol boru hatları kuzey bölgesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Denize çıkışını mevcut altyapı olanakları içerinde karşılayabilecek güney bölgesi zengin petrol bölgelerinden fayda saylayabilmek için kuzey ile işbirliği yapmak durumunda kalacaktır. Tartışmalı Abyei bölgesi de bu nedenle öne çıkan sorunlardan biridir. Hem zengin bir petrol yatağına hem de Port Sudan’a uzanan mevcut petrol boru hattına sahip olan Abyei bölgesi kuzey ve güney için hâlihazırda çalışan ve ekonomik getirisi olan bir bölgedir, hangi bölgenin sınırları içerisinde kalacağı bu bağlamda önem taşımaktadır.
Sudan’da önemli petrol yataklarının ve gelirlerinin taraflar arasında yeniden paylaşılması çözümü güç sorunlardan biridir. 2009 tarihli IMF verilerine göre Sudan’ın ihracat gelirlerinin
