Radio France Internationale’ın (RFI) 4 Mart 2025 tarihli haberine göre Mali’de Azawad Kurtuluş Cephesi (FLA) şemsiyesi altındaki Tevarik isyancıları ile el-Kaide bağlantılı Türkçe “İslam ve Müslümanlar için Destek Cemaati” anlamına gelen Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin (JNIM) arasındaki müzakereler devam etmektedir. Taraflar arasındaki istişare hâlâ devam ederken üzerinde uzlaşıya varılan iki konu kamuoyuna duyurulmuştur: İlki Mali’nin kuzeyinde FLA ve JNIM’den bağımsız ancak onlar tarafından tanınan yerel kadılar -yerel şer’i mahkemeler- olması, ikincisi ise ortak operasyonlar düzenlenmesi. Bu iki grup arasında olası bir iş birliği, ortak hareket kabiliyetinin doğmasına ve ortak operasyonların düzenlenmesine imkân sağlayarak silahlı grupların bölgedeki etkilerini daha kolay arttırmalarına yardımcı olabilecek önemli bir gelişmedir. Bu yazıda öncelikle FLA’nın ortaya çıkış süreci kısaca ele alınacak ardından Azawad hareketi bünyesindeki gruplar tanımlanmaya çalışılacaktır. Devamında ise FLA ve JNIM arasındaki ilişkiler mercek altına alınacaktır.
Azawad Hareketi’nin Evrimi
Farklı Tevarik grupları, 30 Kasım 2024’te “Azawad Halkını Savunmak İçin Stratejik Çerçeve Anlaşması” kapsamında FLA (Azawad Kurtuluş Cephesi – The Azawad Liberation Front’s) çatısı altında birleştirilmişti. Dört farklı Tevarik grubunun yer aldığı anlaşmada bahsi geçen gruplar arasında “Azawad Ulusal Kurtuluş Hareketi (MNLA), Azawad Birlik Yüksek Konseyi (HCUA), Azawad Arap Hareketi (MAA) ve Tevarik ve Müttefikleri Öz Savunma Grubu (GATIA)” bulunmaktadır. Bu dört grup anlaşma kapsamında kendilerini feshettiklerini ve FLA çatısı altında bölgelerini özgürleştirmeyi amaçladıklarını duyurmuştur. İttifakın siyasi söyleminde “kendi kaderini tayin hakkı” ifadesini kullanması bir yenilik olarak dikkat çekmişti. Tevarik grupların tek bir çatı altında birleşme yönünde karar almalarında çeşitli nedenlerin olduğu belirtilmektedir. Azawad hareketlerinin sözcüsü Muhammed Mevlud Ramazan tarafından yapılan açıklamada, Mali devletindeki merkezî rejimler tarafından imzalanan tüm anlaşmalarda yer alan taahhütlerin yerine getirilmemesi, sivillerin öldürülmesi, Wagner paralı askerleri tarafından kaynakların yağmalanması gibi nedenler gerekçe gösterilmişti. Tevarikli isyancılar bu hamleleri ile Bamako makamlarına karşı etkilerini pekiştirmeyi amaçlamıştı.
Tevarik grupları daha önce de bir çatı altında birleştiklerini duyurmuşlardı. 28 Ekim 2014’te “Azawad Kurtuluş Hareketi (MNLA), Azawad Birliği Yüksek Konseyi (HCUA) ve Azawad Arap Hareketi (MAA)”, “Azawad Hareketleri Koordinasyonu (CMA)” çatısı altında birleşmişti. CMA, Haziran 2015’te imzalanan Cezayir Barış Anlaşması’nın imzacı gruplarından biriydi. CMA görünürde Mali’nin kuzeyindeki eski bağımsızlık yanlısı hareketler etrafında birleşmiş olsa da aslında tek bir ideolojiyi temsil etmeyen bir şemsiye örgüttü. Bu grup daha sonra FLA çatısı altında birleşmiştir.
FLA-JNIM İş Birliği
FLA çatısı altında birleşen gruplara bakıldığında birbirinden farklı ideolojilere sahip oldukları dikkat çekmektedir. Örneğin Bilal Ag Acherif liderliğindeki MNLA, daha milliyetçi ve demokrasi yanlısı bir söyleme sahiptir. HCUA ise daha muhafazakâr bir profil çizmektedir hatta Kidal’de alkol ve diğer sarhoşluk verici maddelerin satışına karşı sert önlemler alınmıştır. HCUA’nın lideri Alghabass Ag Intallah, daha önce el-Kaide bağlantılı Ansar al-Din örgütü mensubudur. Buna ek olarak HCUA’nın eski askerî komutanı, ünlü Tevarik isyancısı ve komutanı Şeyh Ag Aoussa da uzun süre Ansar al-Din lideri Ag Ghali’nin müttefiki olmuş aynı zamanda Ansar al-Din’de üst düzey bir askerî komutan olarak da görev almıştır. Şeyh Ag Aoussa Ekim 2016’da arabasının bombalanması sonucu ölene kadar Ag Ghali ile düzenli olarak temas hâlinde kalmıştır. MNLA ile HCUA’yı ayıran noktanın da şer’i hükümlerin uygulanması noktasında yaşandığı söylenebilir.
MNLA’nın bu farklı tutumuna rağmen bölgedeki taleplerini ve hedeflerini gerçekleştirebilmek adına el-Kaide bağlantılı gruplarla dahi dönemsel iş birliklerine başvurduğu gözlemlenmektedir. 2012 yılında Mali’de yaşanan darbenin ardından kuzeydeki Tevarik isyancıları Gao, Kidal ve Timbuktu’yu işgal etmişlerdi. Daha sonra Ansar al-Din buradaki isyanın bir parçası olmuş ve 26 Mayıs 2012’de bu iki grup arasında kendi bölgelerini birleştirmek ve bir İslam devleti kurmak için bir anlaşma imzaladıkları duyurulmuştu. Dolayısıyla Tevarik grupları ile el-Kaide bağlantılı bu örgütler ideoloji ve amaçlar noktasında birbirinden ayrılsa da daha büyük stratejilerini gerçekleştirmek için geçici de olsa aynı masaya oturabilmektedir. Benzer bir sürecin 2023’te de yaşandığı görülmektedir. 2 Şubat 2023 tarihinde yayımlanan bir haberde JNIM’in, Mali’deki diğer silahlı gruplarla karşılıklı çatışmama taahhüdü veren bir anlaşma yaptığı kaydedilmişti. Haberin detaylarında 26 Ocak 2023’te JNIM lideri Iyad Ag Ghaly’nin, Mali’nin kuzeyindeki silahlı grupların temsilcileriyle bir araya geldiği belirtilmiştir. Söz konusu görüşmede katılım sağlayan gruplardan birinin de ayrılıkçı Ansar al-Din ile bağlantılı olduğu ileri sürülen Tevarik grup “Azawad Birliği Yksek Konseyi”olduğu, haberin dikkat çeken detaylarındandır.
Son olarak ise geçtiğimiz günlerde iki grubun tekrar bir müzakere sürecinde oldukları gündeme gelmektedir. RFI’de yapılan haberde, FLA ile JNIM arasında Mali’nin kuzeyinde ortak operasyonlar gerçekleştirmek için ittifak kurulması yönünde müzakerelerin devam ettiği belirtilmiştir.
Sonuç
FLA ile JNIM arasında devam eden müzakerelerde nihai bir sonuca varılıp varılamayacağı merak konusu olmaya devam etmektedir. Her iki grup da bölgede kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmek ve otonom bir bölgeye sahip olmak arayışındadır. Bir tarafta yumuşak bir dinî geçişi savunan ve otonom bir bölge arayışında olan FLA; diğer tarafta ise şeriat kurallarına uygun bir düzen arayışında olan JNIM bulunmaktadır. Şimdilik kamuoyuna yansıyan iki konu, grubun iki temel ortak strateji benimsediğini ortaya koymaktadır: İlk olarak tarafların ortak operasyonlar çerçevesinde Mali’deki cunta yönetimine ve bölgedeki diğer rakiplerine karşı daha güçlü karşılık verme gayeleri açıkça görülmektedir. Bir diğer husus ise ortak şer’i mahkemeler ve kadılardır. Taraflardan ilki olan FLA şer’i hukukun uygulanmasında daha itidalli bir yaklaşım benimserken; JNIM ise tam aksi bir tutuma sahiptir. Dolayısıyla aradaki bu farklılığa rağmen şer’i mahkemeler ve kadılar olması yönünde ortak bir karar çıkması oldukça ilginç bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Bu ortak kararın arkasındaki nedenin güç konsolidasyonunu sağlamak ve bölgede olası çatlak sesleri bastırmak adına yasal meşruiyet elde etmek olduğu söylenebilir. Her ne kadar kendilerinden bağımsız kadılar atanması öngörülse de bu gruplara katılımı ve bakış açısını olumlu hâle getirecek sosyal düzen ve vergi sistemini düzenleyerek finansman sağlamak noktasında bu örgütlere dayanak sağlayacak ve sosyal düzeni temin ederek güç konsolidasyonu sağlamalarına yardımcı olacak kadılar ve mahkemeler olması ihtimal dâhilindedir. En nihayetinde FLA çatısı altındaki Tevarik gruplar ile el-Kaide bağlantılı terör örgütü JNIM arasında bir iş birliğine gidilmesi yeni ve şaşılacak bir gelişme değildir. Bu olayla ilgili olarak tarihteki benzer vakalara bakıldığında farklı ideolojiler ve amaçların, Tevarik grupları ile el-Kaide bağlantılı grupları (bu kimi zaman Ansar al-Din kimi zaman da JNIM olmuştur) aynı masaya oturmaktan ve birlikte hareket etmekten alıkoymadığı bir vakıadır.
