Nebahat Tanrıverdi O, ORSAM Uzman Yardımcısı, nebahattanriverdi@orsam.org.tr
Mısır’da Hüsnü Mübarek sonrası dönem, büyük bir istikrarsızlık potansiyeli içermesi nedeniyle halen bölge ve dünya gündeminde önemli bir yer teşkil etmeye devam etmektedir. Önemli bir değişim ve dönüşüm sürecinden geçen Mısır’da, siyasi ve sosyal yapının halkın arzu ettiği demokratik standartlara kavuşup kavuşamayacağı halen bir muamma. Bu noktada sonbaharda gerçekleştirilmesi planlanan Parlamento seçimleri öncesinde geçici Askeri Yönetimin süreci başarılı kontrol edip edemeyeceği önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca seçimlere katılımın ne düzeyde gerçekleşeceği ve seçim sonrasında siyasi gruplar arasındaki ilişkilerin nasıl olacağı da önem taşımaktadır. Hangi grubun iktidara geleceği ve ülkenin siyasi geleceği bakımından nasıl bir görev üstleneceği Mısır için olduğu kadar bölge için de değer taşımaktadır. Ülke ekonomisi göz önünde bulundurulduğunda geçici Askeri Yönetim ve gelecekteki sivil iktidarın bu sorunları nasıl ele alacağı ve çözeceği de bir diğer soru işareti olarak gündemdeki yerini korumaktadır. Mübarek Sonrası Mısır’da Genel Durum 11 Şubat 2011 tarihinde Hüsnü Mübarek’in görevini terk etmesi ve iktidarının sona ermesinin ardından, Mısır siyasetinde yeni siyasi aktörler ve yeni tartışmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Mısır'da Yüksek İdare Mahkemesi’nin, eski iktidar partisi olan Ulusal Demokratik Partisi'nin (NDP) feshedilmesi, partinin malvarlığının tasfiyesi ve parasal varlığının da devlete devri yönünde karar vermesi, Mısır’daki sürecin de Tunus’takine benzer işlediğini göstermektedir. Hatırlanacağı üzere Tunus’ta eski iktidar partisinin feshedilmesi yeterli olmamış, devam eden gösteriler nedeniyle eski iktidar partisi mensubu olan ve Bin Ali iktidarı döneminde önemli görevlerde bulunan isimlerin neredeyse tamamı geçici hükümetin dışında bırakılmıştı. Öte yandan Tunus halkı gibi Mısırlıların da benzer talepler üzerinde ısrarcı olmaları ve hem Kahire’de hem de ülkenin başka kentlerinde değişen büyüklükte çeşitli gösterilerin devam etmesi askeri yönetim ile Mısır halkı arasındaki güven sorununun arttığını göstermektedir. Devam eden protestoların niteliği farklılıklar göstermektedir. Kimi gruplar yolsuzluk ve eski bürokratların yargılanması için, kimi gruplar askeri yönetimine duyulan şüphe nedeniyle protestolarını sürdürmektedir. Protestocu gruplar arasında ideolojik tutumları nedeniyle kat bir tavır sergileyen İslamcı gruplar, Sufi ve Kıpti karşıtı görüşleri olan gruplar ve birtakım marjinal grupların da yer aldığı görülmektedir. Yeni partilerin kurulmasına ilişkin yeni yasal düzenlemeler konusunda, 27 Mart 2001’de Yüksek Askeri Konsey üyesi Memduh Şahin ve ordu sözcüsü İsmail Etmen’in kamuoyuna açıkladıkları ilkelerle birlikte Mısır siyasi hayatı yeni aktörlere kapılarını açacak gibi görünmektedir. Yıllardır siyasi platformdan uzak kalan hareketler benzer bir şekilde yeniden yapılanma sürecine girerek ülkenin siyasal yaşamındaki etkilerini artırma çabasındadır. Mısırlı işadamı Naguib Sawiris önderliğinde laiklik ve liberal politikalar yanlısı “Hür Mısırlıların Partisi” , Ebu El ala Madi önderliğindeki Mısır'da 15 yıldır resmi izin bekleyen ve Müslüman Kardeşlerden ayrılan bir grup tarafından organize edilen Vasat Partisi, Müslüman Kardeşlerin kurduğu Özgürlük ve Adalet Partisi, Memduh İsmail liderliğinde çalışmaları devam eden Nahda Partisi ve özellikle Selefilerden gelen saldırılar sonrasında çalışmalarına hız veren 18 Sufi tarikatının birleşerek oluşturmaya çalıştığı Toplumsal Hoşgörü Partisi bu aktörlerden sadece bazılarıdır. Yeni yapılanmaların dışında, Muhammed El Baradey tarafından kurulan Değişim için Ulusal Birlik Hareketi, Liberal El Gad (Yarın) Partisi, Solcu Tagammu Partisi, Laik Liberal Vefd Partisi ve Sosyalist Demokratik Cephe Partisi gibi eski siyasi aktörler de yeni siyasi dönemde aktif olmaya çalışmaktalar. Görüldüğü üzere Mısır’da siyasi yaşam, sonbaharda gerçekleştirilmesi planlanan parlamento seçimlerine sağlanacak bu büyük katılım ile tarihi bir değişim geçirecektir. Ancak siyasi faaliyetlerin uzunca süre otoriter bir rejim tarafından bastırılmasının da etkisiyle ortaya çıkan siyasi aktör enflasyonu, seçim sonrasında parlamentoda dağınık bir siyasi yapı ortaya çıkarabilir. Bu da, zayıf koalisyon hükümetlerinin yolunu açabilir. Yeni partilerin kurulma çalışmaları sürerken birçok eski bürokratın ve siyasi aktörün de yargılanma süreci Mısır gündeminde önemli bir yer teşkil etmektedir. Yargı sürecinin ülkedeki gösterilere etki etmesi kaçınılmazdır. Yolsuzluk iddialarını soruşturan yargı sürecinin nihai hükümler vermesi toplumdaki adalet duygusunu tatmin ya da tahrik etmesi açısından hayli önemlidir. Hüsnü Mübarek ve oğulları Ala Mübarek ve Cemal Mübarek’in tutuklanmaları bu bakımdan ciddi etki yaratan gelişmeler olmuştur. 'Yolsuzluk, görevi kötüye kullanma ve göstericilere karşı şiddet' uygulamak gerekçesi ile önemli görevlerde bulunan isimlerin Mısır başsavcısı tarafından kurulan mahkemede yargılanması bu nedenle ilgiyle izlenmektedir. Hatırlanacağı üzere Nisan ayında Tahrir Meydanı’ndaki büyük gösterilerde halkın en önemli taleplerinden biri de söz konusu yargılama süreçleriydi. Devam Eden Protestoları Anlamak Nisan ayı ile birlikte Mısır’da yeni bir protesto dalgasının yükseldiği ve gösterilerin genel olarak geçici askeri yönetime yöneldiği görülmektedir. 8 Nisan günü Mübarek sonrası dönemin en büyük katılımlı gösterisi Tahrir Meydanı’nda gerçekleştirilmiş ve protestolarda 2 kişi ölmüş, 70’e yakın kişi yaralanmıştır. Tahrir Meydanı’nın güvenlik güçlerince boşaltılmaya çalışılması ve göstericilerin üzerine ateş açılması, geçici Askeri Yönetime karşı eleştirilerin yoğunlaşmasına neden olmuştur. 8 Nisan gelişmelerinin ardından sokağa çıkma yasağı koyan Askeri Yönetim, göstericilerin Tahrir Meydanı’nda toplanmasına engel olamamıştır. Hüsnü Mübarek’in koltuğunu terk ederken görevini askeri yönetime devretmiş olması, yeni dönemde pek çok muhalifin geçici askeri yönetime kuşkuyla bakmasına neden olmuştur. Öte yandan 8 Nisan tarihine kadar süre içerisinde Hüsnü Mübarek’in yargılanmasına dair taleplere askeri yönetim tarafından müspet bir cevap da verilememişti. Ancak artan muhalefet ardından 14 Nisan’da bu talepler kabul görmüş, Hüsnü Mübarek ve iki oğlu (Ala ve Cemal) tutuklanmıştır. Ardından Devrimci Mısır Gençliği Koalisyonu 15 Nisan Cuma günü yapmayı planladıkları gösterileri iptal ettiğini duyurmuştur. Ancak 22 Nisan sonraki haftalarda eylemlerine devam edeceklerini açıklamışlardır. Eylemlere devam edilmesinde, askeri yönetimin ülkenin idaresini sivil görevlilere devretmesi talebi büyük rol oynamaktadır. En çok dile getirilen rahatsızlık ise Hüsnü Mübarek sonrası kazanımlarını ortadan kaldırabilecek olan “karşı devrim” planları konusundaki şüphelerdir. Söz konusu şüpheler askeri yönetim ile muhalifler arasındaki gerginliği tırmandırmaktadır. Bu arada Al Ahram başta olmak üzere çeşitli yayın organları Mısırlı muhaliflerin çeşitli basın araçları ile askeri yönetime yöneltmiş bulunduğu eleştirileri bertaraf etmeye çalışmaktadırlar. Askeri yönetimi destek veren yayınlarda genel olarak, Mısır ordusunun Mübarek rejimini deviren halk isyanlarında/devriminde önemli bir rol üstlendiği belirtilmekte, halk ile askeri yönetim arasında oluşturulmuş ittifakın kırılması halinde ülkenin kaosa sürükleneceği uyarısı yapılmaktadır. Tartışmalarda askeri yönetim yanlılarının en önemli vurgularının “güvenlik” ve istikrar” etrafında şekillenmesi ise söz konusu söylemin muhalif gruplara Mübarek rejimini hatırlatmasına neden olmaktadır. Yüksek Askeri Konsey ise ülkedeki istikrarsızlığı artırabilecek tepkileri dindirmek amacı ile Mübarek döneminin izlerini silecek bazı politikalar uygulama ihtiyacı içindedir. Ancak askeri yönetim bu konuda da yavaş olmakla ve samimi davranmamakla eleştirilmektedir. Vali atamaları, askeri yönetim ile muhalifler arasındaki görüş ayrılığını gösteren örneklerden biridir. Mübarek döneminde atanan valilerin Yüksek Askeri Konsey tarafından 15 Nisan’da görevlerinden alınmış olması, devlet mekanizmasının eski rejimle bağlarını kesmek adına olumlu bir adım olarak nitelendirilebilirken, bu kimselerin yerlerine yüksek rütbeli asker/polislerin atanması ise muhaliflerin askeri yönetimin niyetine dair kuşkularını artırmıştır. Muhalifler askeri yönetimin Mübarek tarzı bir kontrol mekanizması kurma hevesiyle hareket ettiği düşüncesindedir. Ülkede Kena, Ebu Kurkas ve Minya gibi yerlerde devam eden protestolarda ise daha çok İslamcı düşüncelerin ağır bastığı, bununla birlikte sosyo-ekonomik yapıdaki dezavantajların da muhalefetin dozunu belirlediği dikkat çekmektedir. Örneğin Kena, Mısır ekonomisinde üretim bakımından önemli bir yer olmakla birlikte hayat standartları ve şehirleşme gibi kriterler bakımından Kahire’den yeteri kadar ilgi görmemiş bir yerleşim birimidir. Ayrıca bu şehirlerde Kıpti Hıristiyanların yaşaması, Kena’ya Kıpti bir valinin atanması da, İslamcı grupların öfkesi açısından etkili olmuştur. Ekonomik Durum Mısır’da son dört ayda yaşanan gelişmelerin Mısır ekonomisini etkilememesi pek tabii düşünülemezdi. Özellikle Mübarek rejimini sona erdiren gösterilerin yoğun olduğu dönemde Mısır ekonomisinin ağır hasar aldığı sıklıkla dile getirilmişti. Ancak bu gelişmelerin ardından belirsizliğin devam etmesi, sükunetin tam anlamıyla sağlanamaması, Mısır ekonomisindeki kötü gidişatı tetikleyen bir etken olmayı devam etmektedir. Eylem dalgalarının yükselmesi ve günlük yaşamın halen istikrara kavuşmaması, turizm ve yabancı yatırımlarından elde edilen gelirlerin asgari düzeyde kalmasına neden olmaktadır. Ülkeden kaçan yabancı sermayenin ve işletmecilerin ne kadarının ne zaman geri döneceği belirsizdir. Gerek eski yatırımcıların dönüşü gerek yeni yatırımların cazip hale gelebilmesi için kendilerine büyük güvenceler verilmesi gerekmektedir. Siyasi belirsizliğin sonbahardaki seçimlerle sona ereceği öngörüsünün bile iyimser bir tahmin olması, ülke ekonomisi açısından kaygı veren bir durumdur. Özellikle Ocak ayından itibaren organize edilen eylemlerde işçi hareketlerinin, sendikaların, gençlerin, özellikle işsiz gençlerin oynadığı rol dikkatten kaçırılmamalıdır. Ekonomik göstergelerin bir an evvel düzelmemesi, ülkedeki istikrarsızlığı daha da artırabilir. ABD’de gerçekleştirilen ABD-İslami Forumunda Tunus Maliye Bakanı Celal Ayid tarafından kullanılan ifadeler bu açıdan anlamlıdır: “Muhammed Buazizi kendisini ülkede demokrasi olmadığı için değil bir işe sahip olmadığı için öldürdü”. Aynı endişenin demokratikleşme süreci içerisinde bulunan Tunus ve Mısır tarafından paylaşıldığı görülmektedir. Global Employments Trends’in 2010 raporunda dünyanın en yüksek işsizlik rakamlarına sahip olan Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde durumun kısa vadede değiştirilmesinin oldukça zor göründüğü bildirilmektedir. Sonuç Mısır siyasi yaşamında demokratikleşme sürecinde önemli sayılabilecek adımlar atılmıştır. Çok partili siyasi yaşama geçilmesi için siyasi partiler kanunu değiştirilmekte, birçok grup partileşme çalışmalarında bulunmaktadır. Siyasi gruplar arasında demokratik değerlerin yerleşmesi ise, bu sürecin sağlıklı devam edebilmesi için elzemdir. Siyasi grupların, devlet bürokrasisinin ve geçici askeri yönetimin demokratikleşme sürecinde yapıcı rol oynaması, tüm tarafların birbirini tolere eden ama istismar etmeyen bir tutum içinde olması Mısır’daki yeniden yapılanmanın başarısını tayin edecektir. Öte yandan Mübarek rejimine ait önemli sayıda yetkilinin sistemdeki varlığını sürdürmesi geçici askeri hükümetin aşması gereken önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Mısır halkı ve muhalif gruplar, bu noktada askeri yönetimden daha hızlı, radikal ve samimi olmasını istemektedir. Mısır ekonomisinin düzlüğe çıkartılması ise belki de çözümü en zor konuların başında gelmektedir. Mısır, gerek halkı gerek yönetimdeki elitleriyle bu zorlu dönemi aşabilirse, pek çok bölge ülkesi için ilham kaynağı haline gelebilir. Kaynaklar 1- NDP down and out, but threat of revival remains, Al Masry Al Youm, http://www.almasryalyoum.com/en/node/408610 ; Egypt dissolves former ruling party, Al Jazeera, http://english.aljazeera.net/news/middleeast/
2011/04/2011416125051889315.html 2- Naguib Sawiris launches liberal 'Free Egyptians Party', Al Masry Al Youm, http://www.almasryalyoum.com/en/node/386398 3- Possibility of late presidential elections sets political circles abuzz, Al Masry Al Youm, http://www.almasryalyoum.com/en/node/376859 , Political parties map out post-revolution positions, Al Ahram, http://english.ahram.org.eg/~/NewsContent/1/64/10221/Egypt/Politics-/Political-parties-map-out-postrevolution-positions.aspx 4- Egyptian Sufis contribute in establishing Al-Tahrir Party, Islam Online, http://www.islamonline.net/cs/ContentServer?packedargs=locale=en&c=IOLArticle_C&childpagename=
IslamOnline/IslamOnlineLayout&p=News&pagename=
IslamOnlineWrapper&cid=1278407732388 . 5- Political parties map out post-revolution positions, Al Ahram. 6- Mubarak In Jail, Could Face Death Penalty, The Asian Sun, http://www.theasiasun.com/mubarak-in-jail-could-face-death-penalty/92454/ 7- Mubarak's former chief of staff arrested, Al Jazeera, http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/04/20114720540306784.
html 8- 2 Protesters Killed in Egypt’s Tahrir Square, NY Times, http://www.nytimes.com/2011/04/10/world/middleeast/10egypt.html 9- Split on Tahrir, Al ahram, http://weekly.ahram.org.eg/2011/1043/eg5.htm 10- Mubarak's arrest appeases protesters, for now, Al Ahram, http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/10095/Egypt/Politics-/Mubaraks
-arrest-appeases-protesters,-for-now.aspx ,15 Nisan 2011. 11- Anger at the governor, Al Ahram, http://weekly.ahram.org.eg/2011/1044/eg3.htm 12- Building economic change on the streets of Egypt and Tunisia, http://www.mercurynews.com/opinion/ci_17864790?nclick_
check=1 , Economy is key to Egypt, Tunisia democracy quest, Egyptian Uprising, http://www.egyptuprising.info/2011/04/14/economy-is-key-to-egypt-tunisia-
democracy-quest/
